Είναι 2 ετών, μέρα με την ημέρα αποκτά νέες δεξιότητες, το σώμα του το βοηθά να τρέξει, να ανακαλύψει καθετί καινούργιο. Κοιτάζει τα πάντα με την «έκπληξη ενός παιδιού», κι εξερευνά με ενθουσιασμό τη γλώσσα. Επαναλαμβάνει ό,τι ακούει και νιώθει ευτυχισμένο. Επαναλαμβάνει ακόμα και τις λέξεις που δεν περιμένουμε να ακούσουμε από το μικρό του στόμα! Τις κακές λέξεις.
Γιατί λέει κακές λέξεις;
Είναι γεγονός ότι μαθαίνουμε μέσα από τη μίμηση. Έτσι, κι ένα νήπιο επαναλαμβάνει τις κακές (τις απαγορευμένες) λέξεις που ακούει στο σπίτι, στον παιδικό σταθμό ή στο πάρκο. Το πιο πιθανό είναι να μην καταλαβαίνει το νόημα τους, βλέπει ωστόσο την αντίδραση που προκαλούν στο περιβάλλον του. Αν δει ότι η εκφορά κάποιων λέξεων ή εκφράσεων προκαλεί αντιδράσεις, χειρονομίες ή σχόλια, αν νιώσει τη δυσφορία των γονέων του, θα τις επαναλάβει με στόχο να προσελκύσει την προσοχή τους. Είναι επίσης πιθανό η χρήση κακών λέξεων να είναι ένας τρόπος έκφρασης θυμού στην περίπτωση που έχει δει πως με τον τρόπο αυτό συμπεριφέρεται ένας ενήλικας.
Η επανάληψη των κακών λέξεων θα μπορούσε επίσης να οφείλεται στη χαμηλή ικανότητα αυτοελέγχου των νηπίων. Πράγματι, ένα παιδί μπορεί να συνεχίσει να λέει λέξεις που δεν αρμόζουν στην ηλικία και στην περίσταση παρά τις παρεμβάσεις των ενηλίκων γύρω του. Αυτό πιθανά να συμβαίνει λόγω της παρόρμησης του και της αδυναμίας να αντιληφθεί τη σοβαρότητα της συμπεριφοράς.
Τι να κάνω όταν μιλά άσχημα;
Είναι σημαντικό να μην δείξετε έκπληξη όταν λέει κακές λέξεις. Το παιδί μάλλον δεν ξέρει το νόημα των λέξεων που χρησιμοποιεί. Ωστόσο, μην προσποιηθείτε ότι δεν ακούσατε. Είναι προτιμότερο να πείτε με ήρεμο τρόπο ότι υπάρχουν λέξεις που δεν λέγονται και αντί για αυτή την λέξη θα μπορούσε να πει μια άλλη. Θυμίστε του ότι αυτές τις λέξεις δεν τις λέμε στο σπίτι μας κι αν σας ρωτήσει τον λόγο μπορείτε να πείτε ότι υπάρχουν λέξεις που πληγώνουν.
Όπως είπαμε, το παιδί μαθαίνει μέσα από τη μίμηση των σημαντικών δικών του ανθρώπων. Γίνετε λοιπόν το παράδειγμα μένοντας συνεπείς στις θέσεις σας, αποφεύγοντας κακές λέξεις. Το παιδί μαθαίνει τι λέγεται και τι δεν λέγεται ανάλογα με όσα ακούει ή βλέπει γύρω του.
Ο λόγος είναι μεταξύ άλλων ένα μέσον έκφρασης του συναισθήματος. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να μιλήσει για τα συναισθήματά του γενικά και ειδικότερα για τα συναισθήματα που δυσκολεύεται να ρυθμίσει, όπως ο θυμός ή ο φόβος. Μπορείτε, δηλαδή, να το βοηθήσετε προτείνοντας του αποδεκτές λέξεις, τις οποίες μπορεί να χρησιμοποιήσει όταν είναι θυμωμένο, απογοητευμένο ή φοβισμένο.
Φυσικά προσπαθήστε να μην γελάσετε, παρόλο που μπορεί να είναι άβολο ή και αστείο να ακούτε το παιδί σας να βρίζει για πρώτη φορά, καθώς αυτή η αντίδραση ενδέχεται να το ενθαρρύνει και να επαναλάβει τη συμπεριφορά.
Στην περίπτωση που συνεχίζει να μιλά άσχημα, προσπαθήστε να διερευνήσετε τι συμβαίνει στο περιβάλλον του παιδιού, αν η συμπεριφορά του συνδέεται με μια στρεσογόνα κατάσταση ή μια ανάγκη του να σας μιλήσει για κάτι που το απασχολεί.
Από την ηλικία των 6 ετών, το παιδί κατανοεί ποιες λέξεις ανήκουν στο απαγορευμένο λεξιλόγιο και τις χρησιμοποιεί όποτε νιώθει ελεύθερο να το κάνει, συνήθως μεταξύ ομηλίκων. Ακούει «απαγορευμένες» λέξεις στο σχολείο, δεν γνωρίζει πλήρως την σημασία τους, ξέρει όμως ενστικτωδώς ότι δεν πρέπει να τις χρησιμοποιεί. Γι' αυτό και τις λέει! Συχνά επαναλαμβάνει μια λέξη που μόλις άκουσε για να δει τι επίδραση έχει στο περιβάλλον του. Σε αυτήν την ηλικία, χρησιμοποιεί λέξεις με σεξουαλικούς υπαινιγμούς χωρίς να γνωρίζει το νόημά τους. Χρησιμοποιεί επίσης και λέξεις με βαριά σημασία που μπορούν να ενοχλήσουν και να προκαλέσουν πόνο σε κάποιο άλλο παιδί, συνήθως μην μπορώντας να συγκρατήσει τον θυμό του.
Πώς προσεγγίζω το παιδί;
Από την ηλικία των 6 μπορεί να δουλέψει με εναλλακτικές λύσεις. Μέσα από έναν ήρεμο διάλογο μπορείτε να προτείνετε άλλους τρόπους έκφρασης. Ερωτήσεις όπως:
«Πώς αλλιώς θα μπορούσες να μιλήσεις»;
«Ποιες άλλες λέξεις θα μπορούσες να χρησιμοποιήσεις»;
«Αν ήσουν στο σπίτι μας, θα έλεγες αυτή την λέξη»; (αρκεί βεβαίως να μην την έχει ακούσει από εμάς!)
Με τις διερευνητικές ερωτήσεις σας θα μπορέσετε να καταλάβετε αν ξέρει τι σημαίνει η λέξη που χρησιμοποίησε. Συνήθως δίνει μια αόριστη απάντηση. Τότε μπορείτε να του εξηγήσετε και να του δώσετε να κατανοήσει το βάρος κάποιων εκφράσεων.
Παράλληλα, μέσω των ερωτήσεων θα μπορούσατε να ενισχύσετε και την ενσυναίσθηση του παιδιού σας:
«Πώς νομίζεις ότι αυτή η λέξη έκανε τον φίλο σου να νιώσει»;
«Πώς θα ένιωθες εσύ αν σου μιλούσαν έτσι»;
«Θα ήθελες να σκεφτείς μια άλλη έκφραση που δεν θα ενοχλούσε»;
Διδάξτε την αποδεκτή συμπεριφορά και μάθετέ του να ζητά συγνώμη. Οι λέξεις έχουν δύναμη και μερικές είναι πολύ επιθετικές. Όπως δεν ασκούμε σωματική επίθεση, δεν κάνουμε ούτε λεκτική.
Όταν το μικρό παιδί λέει κακές λέξεις.. εμείς παίζουμε! Μια παράδοξη προσέγγιση
Φανταστείτε να μαλώνετε το αρκουδάκι του, να φτιάχνετε αστείες λέξεις και να δίνετε χώρο στο γέλιο. Το γέλιο θα επιτρέψει στο παιδί σας να απελευθερώσει την αμηχανία του μπροστά στην απαγόρευση καθώς αυτή θα κατευθύνεται στο αρκουδάκι του!
Αφού το παιδί έχει χρησιμοποιήσει μια κακή λέξη, τότε αντιστρέφει τους ρόλους και επιπλήττει το αρκουδάκι με προσποιούμενο θυμό: «Ποιος το είπε αυτό; Αρκουδάκι, εσύ είπες αυτή την άσχημη λέξη; Δεν θέλω να σε ξανακούσω να επαναλαμβάνεις αυτή τη λέξη!»
Μια άλλη παιγνιώδης αντιμετώπιση είναι η δημιουργία αστείων λέξεων ώστε να αποφευχθεί η χρήση κακών και προσβλητικών εκφράσεων. Οι αστείες αυτές λέξεις θα αποτελούν ένα είδος μυστικού κώδικα μεταξύ των παιδιών και των γονέων τους. Το παιδί θα γελάσει στην αρχή με αυτές τις γλωσσικές μεταμορφώσεις, και, σιγά-σιγά, θα σταματήσει να τις χρησιμοποιεί.
Μια άλλη, παράδοξη τεχνική είναι το 5λεπτο των κακών λέξεων σε ένα συγκεκριμένο χώρο όταν δηλαδή το παιδί θα έχει το δικαίωμα να πει όλες τις κακές λέξεις που θέλει. Ο στόχος είναι να δείξουμε ότι δεν μπορούμε να μιλάμε άσχημα σε οποιοδήποτε πλαίσιο, όπως για παράδειγμα στο σχολείο ή σε δημόσιους χώρους, καθώς αυτές οι λέξεις προσβάλλουν και πληγώνουν.
Όσο μεγαλώνει το παιδί και πλησιάζει στην εφηβεία, η πρόκληση είναι στην καθημερινή του ατζέντα. Τις περισσότερες φορές γίνεται προκλητικό καθώς γνωρίζει το νόημα των λέξεων που χρησιμοποιεί και το κάνει απροκάλυπτα και με μεγάλη ικανοποίηση. Την περίοδο αυτή, συνήθως οι αλλαγές στο σώμα προκαλούν σχόλια αλλά και προσβολές που σχετίζονται με αυτό και την σεξουαλικότητα. Μια μικρή πρόκληση είναι φυσιολογική σε αυτή την ηλικία. Μια επίθεση στον έφηβο δεν θα έχει καλή έκβαση. Είναι προτιμότερο να θέσετε όρια βάζοντας ένα τέλος στις πιο ωμές και ακατάλληλες λέξεις. Πρέπει να καταλάβει ότι είναι σημαντικό να σέβεται και ότι ο γονέας δεν επιτρέπει τα πάντα.
Κατερίνα Χοτζόγλου