Από την στιγμή κιόλας της γέννησης του, ένα παιδί είναι φορέας αισιοδοξίας, ένα μικρό μωρό που ασκεί μεγάλη δύναμη πάνω στο περιβάλλον του. Σκεφτείτε με πόσες προσδοκίες και ελπίδες ντύνουμε αυτό τον ερχομό. Γίνονται η συνέχεια και το όραμα μας. Με λίγα λόγια τους έχουμε αναθέσει, με κάποιο τρόπο, ένα βάρος που δεν είναι άλλο απ’ την ελπίδα ενός καλύτερου αύριο.
Τι είναι αισιοδοξία;
Ο κλάδος της Θετικής Ψυχολογίας ορίζει την αισιοδοξία ως την πεποίθηση ότι τα αποτελέσματα των πράξεων μας και οι εμπειρίες μας θα είναι γενικά θετικά. Με άλλα λόγια, ο τρόπος που ερμηνεύουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο που μας περιβάλλει είναι προσανατολισμένος στην επιτυχία. Οι αισιόδοξοι τείνουν να βλέπουν την αποτυχία ή τις αρνητικές εμπειρίες ως προσωρινές και σχεδόν ποτέ ως μόνιμες («μπόρα είναι, θα περάσει», όπως λέει και ο λαός), ως συγκεκριμένες παρά γενικευμένες (δεν τα καταφέρνω στο ποδόσφαιρο, αλλά είμαι καλός στο μπάσκετ) και εξωτερικές παρά εσωτερικές. Έτσι, η προοπτική αυτή τους επιτρέπει να αντιμετωπίζουν πιο ελεύθερα την πιθανότητα αλλαγής.
Στην δεκαετία του 60 η Francoise Dolto τόνισε η σημασία της αγάπης στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Αργότερα, δόθηκε έμφαση στην ανάγκη για πλαίσιο και οριοθέτηση. Σήμερα, λόγω των δύσκολων καταστάσεων που βιώνουμε είναι απαραίτητο να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας στην αγάπη για τη ζωή, την αισιοδοξία και την ελπίδα για το μέλλον χωρίς, ωστόσο, να γίνει εμμονή στην καλλιέργεια μιας επίπλαστης ευδαιμονίας. Το φως θα πρέπει να πέσει στους εσωτερικούς μας πόρους, στην αναγνώριση των δυνατοτήτων μας, στην αυτοεκτίμηση και στην πεποίθηση ότι θα τα καταφέρουμε.
Το αισιόδοξο παιδί
Έρευνες έχουν δείξει ότι τα αισιόδοξα παιδιά μοιράζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά όπως καλές ακαδημαϊκές επιδόσεις, είναι κοινωνικά και δημοφιλή, δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους και προσαρμόζονται εύκολα στις νέες συνθήκες, παίρνουν πρωτοβουλίες κι έχουν ψυχική ανθεκτικότητα στις δυσκολίες. Εύλογα, λοιπόν, αναδύεται το ερώτημα πώς θα μπορέσουμε να ενισχύσουμε τη φυσική αισιοδοξία του παιδιού μας. Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη μας την προσωπικότητα του παιδιού, τις ανάγκες και τις δυνατότητες του - ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο που διανύει - και να αποφύγουμε γενικεύσεις.
- Γίνομαι το παράδειγμα. Αν σε κάθε δυσκολία εκφράζομαι με απαισιοδοξία είτε λεκτικά είτε με την συμπεριφορά μου, ακόμα και ασυνείδητα, είναι πολύ πιθανό το παιδί μου να αναπαράγει αυτή την συμπεριφορά. Αντίθετα, αν δω την προσωπική μου αποτυχία σε κάτι ως εφαλτήριο για να προσπαθήσω χωρίς να αποθαρρύνομαι, τότε το παιδί μου θα κάνει το ίδιο όταν δεν καταφέρει για παράδειγμα με την πρώτη φορά να ισορροπήσει στο ποδήλατο.
- Παρέχω ασφαλή δεσμό και βάση. Το είδος του δεσμού που αναπτύσσεται μεταξύ των γονέων και του παιδιού, η ασφάλεια, η εγγύτητα, η διαθεσιμότητα του και η σταθερότητα της σχέσης αυτής λειτουργούν ευεργετικά στην εμπιστοσύνη που έχει το ίδιο το παιδί στον εαυτό του.
- Τροφοδοτώ την περιέργειά του. Το παιδί διψά για ανακαλύψεις, θέλει να δοκιμάσει τις δυνάμεις του. Αφήστε το να πειραματιστεί, να βιώσει την ικανοποίηση ότι μπορεί να καταφέρει (ή και όχι) αυτό που προσπαθεί. Ταυτόχρονα, όμως, να ξέρει ότι μπορεί να έχει τη βοήθεια σας. Φανταστείτε το να παλεύει με το παζλ που δεν μπορεί να φτιάξει και να καταλήγει να χάσει το ενδιαφέρον του αμφισβητώντας την ευφυΐα του! Η παρουσία σας και μόνο αρκεί για να αυξήσει την αντοχή και την ελπίδα του να πετύχει αυτό που αναλαμβάνει.
- Δυνατές ιστορίες ζωής. Σχεδόν κάθε οικογένεια εχει να αφηγηθεί ιστορίες με εντάσεις, συγκρούσεις, αποτυχίες, ασθένειες, απώλειες, διαζύγια που ξεπεράστηκαν και ενδυνάμωσαν τους δεσμούς και μέσα από τις οποίες διαφάνηκε μεταξύ άλλων η αξία της αισιοδοξίας. Επίσης, το παραμύθι λειτουργεί ως μέσο μετάδοσης μηνυμάτων αισιοδοξίας και ελπίδας. Με την επανάληψη τέτοιων ιστοριών, είτε πραγματικών είτε φανταστικών, εγγράφεται στον ψυχισμό του παιδιού η θετική σκέψη που προάγει την έννοια του ελέγχου καθώς και της προσπάθειας για κάτι καλύτερο.
- Αποφεύγω την αρνητική κριτική και τους χαρακτηρισμούς. Δυστυχώς τείνουμε να αποδίδουμε τις αποτυχίες ή τις αστοχίες των παιδιών σε σταθερά και αρνητικά στοιχεία του χαρακτήρα του με αποτέλεσμα να εγγραφούν με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε φορά που κάτι γίνεται λάθος να «ακούγεται απ το βάθος» η αρνητική κριτική του γονέα και ως εκ τούτου να εκλαμβάνεται ως μόνιμη ιδιότητα. Αναλογιστείτε πώς ακούγατε κι εσεις φράσεις όπως «εισαι ανόητος που δεν καταλαβαίνεις αυτή την άσκηση» ή «με έχεις κουράσει με την αναβλητικότητα σου, είσαι τεμπέλης». Μια αρνητική κριτική που συνοδεύεται από χαρακτηρισμό «κλέβει» την πηγαία αισιοδοξία των παιδιών μας.
- Μαθαίνω να εκφράζω την ευγνωμοσύνη μου. Μπορεί να ξεκινήσει σαν παιχνίδι, προσκαλέστε τα παιδιά σας λίγο πριν πάνε για ύπνο να θυμηθούν κάτι καλό που συνέβη μέσα στην ημέρα και για το οποίο ένιωσαν όμορφα. Προτρέψτε τα να παρατηρήσουν το πρόσωπο τους όταν εκφράζουν ευγνωμοσύνη για μια προσπάθεια, μια έκφραση αγάπης προς την συμμαθήτρια τους. Σιγα σιγά αυτό θα γίνει βίωμα που θα τους ακολουθήσει στην ενήλικη ζωή τους.
Γεννιόμαστε αισιόδοξοι, ονειρευόμαστε το μέλλον με τρόπο θετικό, χαρούμενο, όσο μεγαλώνουμε συνδεόμαστε με τους ομήλικους μας, φτιάχνουμε ομάδες, σχεδιάζουμε το αύριο αλλάζοντας το παρόν. Όμως, χωρίς την απαραίτητη «εκπαίδευση», αυτή η στάση ζωής τείνει να αλλάζει. Ως γονείς και εκπαιδευτικοί έχουμε σαν μέλημά μας την ενίσχυση της αισιοδοξίας με στόχο να έχουμε πιο υγιή ψυχικά παιδιά κι μελλοντικούς ενήλικες.
Η κα. Κατερίνα Χοτζόγλου είναι Κλινική Ψυχολόγος ΜΑ – Παιδοψυχολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια και Ψυχολόγος των Εκπαιδευτηρίων Καίσαρη.